Przedszkole Publiczne Nr 1 we Frysztaku » Okresy i fazy rozwoju twórczości plastycznej dzieci

„Nasi ojcowie odkryli Amerykę,

nasze pokolenie odkryło rysunek dziecka”

Adolf Ferriere

Specyficzny język, jakim niewątpliwie jest rysunek dziecka, wraz z jego rozwojem zmienia się i ewaluuje. Wielu badaczy tego tematu proponowało swój własny podział rozwoju rysunku dziecka na stadia i okresy – w literaturze tematu na trwałe zapisały się opracowania S. Szumana, V. Lowenfelda, S. Popka oraz innych.

Najbardziej znany jest podział rozwoju twórczości plastycznej dziecka zaproponowany przez V. Lowenfelda i W. L. Brittain’a. Wyróżnili oni sześć faz:

1) faza bazgrot (2 – 4 rok życia)

2) faza przedschematyczna – ekspresja swobodna (4 – 7 rok życia)

3) faza schematyczna – ekspresja inspirowana (7 – 9 rok życia)

4) faza początkowego realizmu (9 – 12 rok życia)

5) faza pseudonaturalistyczna (12 – 14 rok życia)

6) faza kryzysu (14 – 17 rok życia)

Z punktu widzenia życia przedszkolnego najbardziej interesujące dla nas są dwie pierwsze fazy, które zostaną tutaj przedstawione.

Bazgroty – pozornie nic nie znaczące kreski stawiane przez małe dziecko na kartce papieru, mają jednak bardzo duże znaczenie dla rozwoju małej istoty. Jest to bowiem najbardziej szczery, nie zakłamany i autentyczny wyraz dziecięcego postrzegania świata. Okres ten dodatkowo możemy podzielić na trzy fazy:

–bazgroty bezładne – rysujące dziecko jest jeszcze nieświadome władzy, jaką posiada nad trzymaną w ręku kredką. Nie wykorzystuje palców i nadgarstka dla nadania biegu kredki. Pozostawiane na kartce ślady nie tworzą całości, nie tworzą obrazu. W rysunkach dziecka w tym okresie dominuje linia – z różnym kierunkiem, nasileniem oraz długością. Dziecko nie zawsze poddaje swoje działania kontroli wzrokowej – zdarza się, iż bazgrząc odwraca głowę, nie przerywając rysowania.

–bazgroty kontrolowane – po upływie około pół roku dziecko zaczyna stopniowo wiązać ruchy ręki ze znakami jakie pozostawia na papierze. W tym czasie, oprócz linii poziomych, pionowych i ukośnych, pojawiają się na kartce także owale i spirale. Kolory, jakimi dziecko posługuje się w rysunku, początkowo wybierane są przypadkowo. Później jednak dziecko postawione przed wyborem, najczęściej decyduje się na kolor czerwony, żółty, zielony, niebieski i czarny.

–bazgroty nazywane – początek tej fazy wiąże się z momentem, kiedy dziecko nadaje znaczenie swoim rysunkom, a więc nazywa to, co przedstawiło (np. „To jest mama”). Nam, dorosłym, raczej trudno dostrzec w rysunku odniesienie do osoby czy przedmiotu, który przedstawiło dziecko. Dziecko w tej fazie wie, co chce narysować, pojawia się słowny opis, jednak samo wykonanie rysunku niewiele się zmienia.

Faza przedschematyczna – dotyczy dzieci w wieku od 4 do 7 lat. Początek tej fazy łączy się z przenikaniem dwóch form rysunku dziecka – wcześniejszej bazgroty oraz pojawiających się stopniowo rysunków tematycznych. W rysunkach dzieci w tym wieku dostrzec można mniej lub bardziej poprawne, czytelne i charakterystyczne podobizny różnych istot, przedmiotów oraz scen. Analizując rysunki wykonane przez dziecko w tym wieku stopniowo możemy zaobserwować co je interesuje, co jest ważne. Zazwyczaj pierwszym symbolem przedstawianym przez dziecko jest oczywiście postać ludzka. Przedstawiana przez dziecko w tym wieku istota nosi nie bez powodu nazwę „głowonoga” – wyrażona jest bowiem przez koło (czyli głowę) oraz dwie pionowe linie, wychodzące bezpośrednio z głowy, które tworzą nogi. Dziecko w tym wieku postrzega bowiem siebie jako całość, co przedstawia jako koło – korpus, czyli centrum życia, z którego odchodzą kończyny. Wraz z rozwojem dziecka, zdobywa ono coraz więcej wiedzy odnośnie swojego ciała i otoczenia, a co za tym idzie – zmienia się i rysunek przedstawiający człowieka. Stopniowo rysunek staje się coraz „bogatszy” – pojawiają się dwie kreski reprezentujące ręce, później pojawia się coś, co przypomina brzuch, a w ostateczności tułów. Narysowana postać ludzka powinna przypominać człowieka, kiedy dziecko ma około 5 lat. Dziecko przedstawia na rysunkach to, co wie – pojawiają się zatem oczy, usta itp. Podobnie rzecz ma się, jeśli chodzi o przedstawienie w rysunku innych rzeczy – dziecko wie, że stół ma cztery nogi, a więc przedstawia to rysując cztery nogi obustronnie, a rysowane drzewa „leżą” wzdłuż drogi.

Pod koniec okresu przedszkolnego rysunki postaci ludzkiej powtarzają się w podobnej formie. Dziecko rysuje je niemal automatycznie wedle przyjętych przez siebie zasad. Różnią się one jednak znacznie jeśli porównać prace różnych dzieci – wiąże się to z ich osobowością, wiedzą oraz emocjami. Obserwowane zmiany zachodzące w rysunku dziecka są dla nas także informacją o rozwoju dziecka oraz jego aktualnym stanie.

Opracowała: mgr Katarzyna Stadnicka

Bibliografia:

S. Chermet – Carroy „Zrozum rysunki dziecka, czyli jak interpretować rysunki małych dzieci”

S. Szuman „Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka”

V. Lowenfeld, W. L. Brittain „ Twórczość, a rozwój umysłowy dziecka”

A. Trojanowska „Dziecko i plastyka”