Przedszkole Publiczne Nr 1 we Frysztaku » Emocje i uczucia w wieku przedszkolnym

W życiu każdego człowieka uczucia odgrywają ogromną rolę. O tym, czy miłość, radość, przyjaźń znaczą coś dla człowieka, czy towarzyszą jego drodze przez życie, czyniąc je bogatszym i szczęśliwym, decydują w znacznym stopniu wrażenia i przeżycia z okresu dzieciństwa. Okres przedszkolny to przyzwyczajenie dzieci do okazywania uczuć. Dzieci trzeba uczyć radzić sobie z tymi uczuciami, równocześnie rozumiejąc, że są to ludzkie uczucia i dziecko ma prawo je przeżywać i uzewnętrzniać. W tym okresie pojawia się także poczucie winy oraz wstydu, przeżywanie których wiąże się z moralnym rozwojem człowieka.

Czym się różnią emocje od uczuć?

Emocje to nic innego, jak nasza bezpośrednia, chwilowa reakcja na zaistniałą sytuację. Odczuwamy je niezależnie od samego siebie i nie mamy zbyt dużego wpływu na pojawienie się ich. Zalicza się je do pierwotnych funkcji psychicznych człowieka, związanych z biologicznym zaspokojeniem potrzeb. Mogą one mieć pozytywne brzmienie związane z odczuwaniem przyjemności np. rozkosz, zadowolenie lub negatywne – związane z odczuwaniem nieprzyjemności a więc cierpienie, przykrość, niezadowolenie. Wywoływane są one przez różne czynniki, a reakcje emocjonalne są różnorodne: jedne wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku (np. ciekawość − podejmowanie czynności badawczych; strach – ucieczka lub znieruchomienie; gniew – atak), inne z kolei wyrażają się reakcjami ekspresyjnymi, takimi jak radość, żal, przykrość. Pamiętajmy jednak, że emocje stanowią niezbędny element psychiki człowieka, służą przystosowaniu się do otoczenia, ukierunkowują jego działania, pełnią ważną rolę w procesie uczenia się. Warto zaznaczyć, że ta sama emocja w odmiennych sytuacjach i w czasie może być przez nas przetworzona na inne uczucie.

Uczucia powstają z czasem, w dużo bardziej skomplikowany sposób niż emocje. Odzwierciedlają one nasz stosunek do rzeczywistości. Umożliwiają kontakt ze światem, innymi ludźmi, własnym ciałem. Towarzyszą przekazywaniu informacji, posiadają ogromną rolę tworzącą więź, są podstawą współprzeżywania, współbrzmienia – empatii. Możemy nad nimi zapanować zmieniając nasz sposób myślenia. Wyróżnić możemy uczucia pozytywne np. miłość, współczucie, przyjaźń i negatywne – nienawiść, pogarda, zazdrość, zawiść.

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one w jego zachowaniu. Uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach. Emocje przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko do końca okresu przedszkolnego uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.

Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Jest to jednak stan przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy. Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.

W oparciu o elementarne wrodzone, podstawowe emocje w toku rozwoju dziecka i obcowania z dorosłymi i innymi dziećmi, wraz z bogaceniem się jego doświadczenia, kształtują się w wieku przedszkolnym bardziej złożone, rozwinięte emocje, jakimi są uczucia. Mogą one być wyrazem stosunku dziecka do siebie, bądź wyrazem jego stosunku do otaczającego je świata. Zmiany i rozwój życia emocjonalnego następują dzięki procesowi uczenia się, dzięki kojarzeniu bodźców i sytuacji dotychczas obojętnych – z takimi, w którym dana emocja czy uczucie wystąpiło. W miarę rozwoju działalności oraz w miarę tworzenia się u dziecka nowych zainteresowań, powstania nowych potrzeb, uczucia jego zmieniają się, przekształcają i rozwijają.

Uczucia określone jako przyjemne tj. zadowolenie, radość, miłość, są bardzo istotnym czynnikiem normalnego rozwoju dziecka.

Natomiast uczucia przykre – (zazdrość) zwłaszcza kiedy są silne i częste, mogą hamować działalność dziecka a nawet opóźniać jego rozwój.

W wieku przedszkolnym przypada okres największego nasilenia strachu specyficznego w ramach prawidłowego rozwoju dziecka. Szereg zachowań emocjonalnych jest ściśle związana ze strachem, w tym sensie, że strach jest u nich elementem dominującym. Do najważniejszych zaliczamy: nieśmiałość, zakłopotanie, zmartwienie, lęk.

Gniew, złość wywołują u dzieci przedszkolnych podobne przyczyny, co i w innych okresach, a więc przymus, ograniczenie swobody działania, zabranie ulubionej zabawki, nagana, kara czyli sytuacje frustrujące.

Dość powszechnym uczuciem u dziecka w wieku przedszkolnym jest zazdrość, najczęściej o uczucia bliskich osób, czasami o inne dziecko – bardziej wyróżnione, czy zabawki. Zazdrość wywołuje silne napięcie i przejawia się w różnych formach zachowania się dziecka: w agresji, wrogości, przygnębieniu, niechęci, chęci zwrócenia na siebie uwagi.

Emocje, które staną się siłami dominującymi w życiu dziecka, zależą głównie od środowiska w jakim dziecko wzrasta, od stosunków łączących je z osobami znaczącymi, oraz od otrzymywanych wskazówek jak należy je kontrolować. Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziałują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. Rozwój społeczny polega na zdobywaniu przez dziecko dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dorośli wprowadzają dziecko w świat wytworów społecznych i uczą form zachowania przyjętych w danej kulturze.

W okresie przedszkolnym obserwuje się wyraźny postęp w uspołecznieniu dzieci. Uczą się one przystosowywać do innych, brać udział w zabawach grupowych, podporządkowywać prawidłom i przepisom obowiązującym w grupie. Ich udział w życiu grupy staje się aktywny Rozwija się u nich poczucie odpowiedzialności, samodzielność, umiejętność podporządkowania swoich działań określonemu celowi, umiejętność samooceny. Kształtują się uczucia przyjaźni do innych, potrzeba aprobaty, uznania i współdziałania.

Pod koniec wieku przedszkolnego, dziecko zdolne jest przeżywać uczucia wyższe bardziej świadomie i głęboko. Dzieci dojrzewają emocjonalnie, uczą się opanowywać swoje reakcje oraz ich przejawy zewnętrzne-ruchowe i słowne. Budzą się u 5-6 latka uczucia wyższe: intelektualne, społeczne, moralne i estetyczne np. 6 latek opiekuje się młodszym rodzeństwem lub słabszym rówieśnikiem. Jeszcze zmienne są jego nastroje i uczucia, jego emocje szybko przeradzają się w inne, np. śmiech w płacz, radość w smutek. Dojrzewając emocjonalnie zaczyna rozumieć emocje innych. W relacjach z innymi zachodzi większa elastyczność. Duże znaczenie ma dla 5-6 latka grupa rówieśnicza, w której zawiera pierwsze przyjaźnie i w której współzawodniczy. Jest radosny i szczęśliwy, kiedy się go akceptuje. Ważne jest także, aby dziecko 5-6 letnie umiało współdziałać z rówieśnikami i przestrzegało określonych norm zachowania się. Dziecko zaczyna przewidywać intelektualne i emocjonalne skutki swego działania. Potrafi także podporządkować się wymaganiom innych. Chce postępować zgodnie z zasadami reprezentowanymi przez osoby, z którymi chce się identyfikować.

Współczesne dzieci cierpią na anemię emocjonalną.

Co to znaczy? Przecież dzisiaj dzieci nie rodzą się gorsze niż 30 lat temu. Żyją jednak w trudniejszym świecie. Dostają w nadmiarze to, co dla nich szkodliwe, a nie dostają wystarczająco dużo tego, co jest im potrzebne do zdrowego rozwoju.

Powodzenie w podróży do dorosłości zależy od tego, czy dziecko przyswoi sobie trzy podstawowe umiejętności:

1. Skupienie uwagi na czymś, co nie wzbudza jego specjalnego zainteresowania. Stopniowo, od wieku 6-7 lat dziecko powinno nauczyć się skupiać nad tym, czego wymagają od niego inni (szkoła).

2. Odroczenie gratyfikacji. Dziecko musi rozumieć, że nagroda nie zawsze jest natychmiastowa, a droga do niej może być trudna i nudna.

3. Bilansowanie własnych potrzeb z potrzebami innych ludzi, zrozumienie punktu widzenia innych, empatia. Dzięki temu współżycie dziecka w grupie może układać się harmonijnie.

Coraz więcej dzieci nie jest w stanie opanować tych umiejętności. Tymczasem rozwój dzieci to postęp ku cywilizowanej samokontroli. Jeśli nie potrafią jej osiągnąć ich życie skazane jest na niepowodzenie, nie osiągną szczęścia i satysfakcji.

Jakie są przyczyny takiej sytuacji:

– chaos codziennego życia,

– brak umiejętności wychowawczych rodziców,

– brak czasu,

– rozpad rodzin ( w Polsce co piąte małżeństwo kończy się rozwodem),

– relatywizm moralny czyli chwiejność moralna,

– zanik rodzin wielopokoleniowych,

– nadmiar wymagań wobec dzieci,

– negatywny wpływ mediów szczególnie komputera, telewizji (prymitywne seriale, filmy i bajki o przemocy).

Aby zniwelować negatywne wpływy środowiska należy zaspokajać podstawowe potrzeby dziecka.

1. Potrzeba miłości – dziecko niekochane wyrasta w przekonaniu, że świat jest groźny więc lepiej się z nim nie kontaktować ( „Mamo, tato kochaj mnie, bo inaczej nie będę kochać, będę agresywny, będę nienawidził”).

2. Potrzeba bezpieczeństwa ( „Mamo, Tato kochaj mnie, bo inaczej będę bał się świata”).

3. Potrzeba bliskości – bądźmy blisko z dzieckiem. Mimo, że będzie robił coraz więcej kroków do świata, ale będzie miał do kogo wrócić.

4. Potrzeba poznawcza ( „Rodzice, pokażcie mi świat i wytłumaczcie ten świat. Jeśli tego nie zrobicie, nie będę go rozumiał a życie wyda mi się bez sensu”).

5. Potrzeba działania ( „Mamo, Tato pozwól mi działać, powiedz mi co robię dobrze. Jeśli tego nie zrobicie wyrosnę w przekonaniu, że ja nic nie umiem, nic nie potrafię”).

6. Potrzeba kontaktu:

– werbalnego („rozmawiaj ze mną” i to tak często jak tylko możesz i zawsze, gdy tego potrzebuję; ale też słuchaj, milcz),

– niewerbalnego („przytul mnie”)

(„Mamo, Tato rozmawiaj ze mną, byście mogli mnie poznać, byście mogli dowiedzieć się czego się boję. Poznaj moich kolegów – inaczej będę szukał ucieczki do tych, którzy mnie wysłuchają” – uzależnienia , sekty)

7. Pokażcie mi jasną i klarowną hierarchię wartości:

– pokażcie co jest dobre, a co złe

– jasno określcie wymagania, stanowczość i konsekwencja

– bądźcie przykładem i autorytetem (ważne jest co robimy, a nie co mówimy)

8. Dziecko musi wiedzieć – kim jest, a nie kim nie jest. Nie krytykuj go (w każdym dziecku jest coś, co może być jego siłą, wartością, zaletą).

9. Dziecko musi wiedzieć co potrafi, musi wiedzieć, że jest człowiekiem (a to wielkie słowo) i ma swoją godność, która wymaga obrony, ma swoją wartość.

Misją dorosłych musi stać się usunięcie toksyn współczesnego dzieciństwa lub przynajmniej zneutralizowanie ich działania.

Szanujmy i honorujmy emocje: swoje własne, dzieci oraz innych osób, z którymi utrzymujemy kontakty. Dzielmy się swoimi uczuciami, myślami i doświadczeniami tak pozytywnymi jak i negatywnymi (np. podekscytowaniem, zawstydzeniem, nierozsądkiem, złością, zmartwieniem itp.). Stwórzmy atmosferę szczerości i zaufania, otwartości. Powstrzymajmy się od dawania gotowych rad i odpowiedzi. Dajmy szansę do wyrażenia przez dziecko swoich myśli – nie popędzajmy go, naprowadźmy na właściwy tor zrozumienia swoich uczuć.

Dziecko przychodzi na świat jako mała, nieporadna istota uzależniona od swych rodziców, z którymi łączy ją początkowo więź fizjologiczna, a potem uczuciowa. Niezmiernie ważne jest, by pierwsze lata swego życia spędziło we własnej rodzinie, która pielęgnując i troszcząc się o nie, zaspokoi jego potrzebę bezpieczeństwa. Jego rozwój emocjonalny zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego, a głównie właściwych postaw rodziców.

Obok troskliwej opieki, pielęgnacji i higienicznego trybu życia w tym środowisku, najważniejsza jest miłość rodziców, zrozumienie potrzeb dziecka, atmosfera ciepła, stabilizacji i spokoju. Naturalny kontakt między rodzicami, a dzieckiem w pierwszych miesiącach i latach życia jest istotny nie tylko w chwili obecnej, ale stanowi podłoże wzajemnego zrozumienia w przyszłości.

Obdarowane uczuciem dziecko odwzajemni się wtedy, gdy Ci sami rodzice będą potrzebować opieki, ciepła i miłości.